Cũng đã hơn một tháng qua kể từ lúc TTCK có nhiều diễn biến tiêu cực, hôm nay H.P gửi tới mọi người bài viết về góc nhìn toàn cảnh TTCK Việt Nam. Bài viết chứa nhiều dữ liệu và quan điểm cá nhân, vui lòng sử dụng thông tin với mục đích tham khảo.
Nội dung
Nhận định kỳ trước
Chúng ta cùng nhau nhắc lại một chút về nhận định trước đó:
H.P cho rằng thị trường sau khi sụt giảm từ mức 1300 sẽ rơi về vùng 1050 sau đó sideway và hồi phục lên quanh 1200. (Link)
Dữ liệu này không phải được ra một cách võ đoán, nó dựa trên tình hình sxkd hiện tại và cả cách điều hành chính sách từ Fed. Dự kiến của phương án này là sau cú hồi phục mang tên “mèo chết”, giá sẽ tạo đáy thấp hơn đáy lần trước đó và đỉnh cũng thấp hơn một chút.
Nhưng phải khá chua chát khi thừa nhận rằng mọi thứ đã không như vậy. TTCK các quốc gia đều chịu 2 lần tác động, từ Fed và từ chính quốc gia đó. Chúng ta hãy cùng nhìn vào S&P500, chỉ số đại diện cho 500 công ty hàng đầu ở Mỹ.
SPX đã chạy hoàn toàn như dự kiến, bao gồm cả thời điểm xảy ra, vùng giá xuống và vùng phục hồi. Trong hầu hết thời gian, tới khoảng 90% thời điểm là VNI có diễn biến tương đồng với SPX.
Những sự kiện chính sách đã tác động tới TTCK VN
Chúng ta có những sự kiện cơ bản:
- Bắt chủ tịch Tân Hoàng Minh vì những phi phạm liên quan tới Trái Phiếu ngày 05/04/2022
- Ban hành nghị định 65/2022/NĐ-CP về trái phiếu ngày 16/09/2022
- Bắt tạm giam chủ tịch Vạn Thịnh Phát bà Trương Mỹ Lan và một loạt những người liên quan ngày 09/10/2022
- Điều chỉnh nâng lãi suất của NHH 02 lần trong tháng 10 (lần 2 vào 24/10), tăng mỗi lần 1%
Như vậy đây là những sự kiện từ phía cơ quan quản lý, hay nói chung là nhà nước. Có thể nói chính những sự kiện mang tính biến cố này đã khiến thị trường diễn biến sang 1 hướng khác. Nó khiến TTCK Việt Nam trở nên tiêu cực nhất thế giới, đội sổ trong bảng xếp hạng khi so với tất cả các quốc gia về mức giảm.
Các nguyên nhân trực tiếp cho xu hướng bán tháo của TTCK
Ngoài chính sách, chúng ta còn nhiều sự kiện tổng hợp cũng có ít nhiều tác động đến TTCK. Thảm họa TTCK được gây ra bởi các tổ hợp khủng hoảng:
- Khủng hoảng niềm tin
- Khủng hoảng dòng tiền
- Suy giảm kinh tế (Chưa có khủng hoảng)
- Hiệu ứng tài sản rẻ
Khủng hoảng niềm tin
Nói về khủng hoảng niềm tin, có thể nói cú shock trái phiếu là quá lớn. Nó lớn tới mức hầu hết mọi người đã hình thành tâm lý nói không với trái phiếu. Thấy trái phiếu còn phải tránh xa hơn bệnh dịch. Mọi thứ ngày càng lan rộng và đỉnh điểm hơn khi vào tháng 10, tháng 11 hầu hết các quỹ trái phiếu đều báo lỗ. Họ lỗ không phải vì trái phiếu đó đã quá hạn không thể thanh toán (Phá sản, vỡ nợ) và vì giá trị trái phiếu đó trên thị trường giảm từ 15 – 40%. Người ta đã bỏ 100 nghìn đồng cho mỗi trái phiếu, nay chấp nhận bán ra chỉ để thu về từ 75 – 80.000 mỗi trái phiếu. Nó ở mọi công ty, như Vingroup và các công ty con như VinFast, Vinpearl, Masan, Novaland. Thậm chí kể cả trái phiếu của ngân hàng Công Thương (Vietinbank) người ta cũng bán tháo trong sự hoảng loạn.
Khủng hoảng niềm tin còn ở những rủi ro pháp lý của doanh nghiệp. Bủa vây quanh nhà đầu tư là những tin đồn các tập đoàn nọ, chủ tịch kia bị bắt. Thậm chí có thể điểm danh rằng không còn doanh nghiệp nào nằm ngoài danh sách “nhập kho” theo những lời đồn và sự lo sợ. Thử hỏi như vậy thì niềm tin sẽ sụt giảm ra sao.
Không chỉ những doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp BĐS, tới cả những ngân hàng “nhà nước” như MBB, CTG cũng về dưới cả mức P/B cho thấy niềm tin lúc này xa xỉ ra sao. Quá nửa các CP trên TTCK về dưới giá Book value.
Khủng hoảng dòng tiền
Khủng hoảng dòng tiền xảy ra khi doanh nghiệp cùng lúc đứt gãy các nguồn vào:
- Hàng hóa tiêu thụ chậm không có doanh thu, đặc biệt là các doanh nghiệp BĐS.
- Nguồn vay vốn ngân hàng bị siết chặt, hạn chế thậm chí không cho vay mới
- Nguồn huy động vốn từ phát hành cổ phiếu gần như không sáng sủa.
- Nguồn huy động vốn từ trái phiếu bị bít hoàn toàn
- Áp lực trả nợ, lãi tăng mạnh
Với một combo như vậy đưa xuống cùng 1 lúc, một doanh nghiệp rất lớn ngày hôm qua có thể trên bờ vực phá sản ngay ngày hôm nay.
Suy giảm kinh tế
Suy giảm kinh tế là sự ảnh hưởng từ toàn cầu, do chính sách điều hành giảm cầu để hạn chế lạm phát. Thất nghiệp, không có đơn hàng, doanh thu giảm đang từng bước xuất hiện ở nhiều doanh nghiệp.
Và quả thực, các doanh nghiệp bắt đầu có BCTC không như kỳ vọng. Thậm chí là thua lỗ.
Hiệu ứng tài sản rẻ
Hiệu ứng tài sản rẻ hay còn gọi là chi phí cơ hội. Nó khiến giá thành mọi thứ đảo lộn. Ví dụ khi thấy Bitcoin giảm sốc, giá USDT lại tăng 5% hay 10%. Vì người ta cho rằng mức lỗ 10% để chuyển đổi thành 1 tài sản đang rất hời sau đó có lợi nhuận hơn là chấp nhận được. 1 mảnh đất có giá 5 tỷ, bạn sẽ không bán nó nếu chưa có mục đích chuyển đổi sang tài sản khác. Nhưng khi thấy cổ phiếu, coin hoặc chính mảnh đất khác quá rẻ, bạn lại sẵn sàng bán nó với mức 4.5 tỷ. Áp lực này tác động nên cả những thứ chẳng hề liên quan, nhưng sau đó vẫn bị giảm giá theo xu hướng chung. Nó tạo ra thêm nguồn cung, trong khi sức cầu lại không tăng đáng kể, giữa lúc người ta khuyên nhủ nhau phòng thủ.
Về cơ bản những nguyên nhân trên tác động chung tới mọi nhà đầu tư. Ngoài ra, chúng ta còn 1 số nguyên nhân tác động tới những nhà đầu tư lớn, cá mập, chủ doanh nghiệp.
Câu chuyện pháp lý
Pháp lý đang là một rào cản lớn cho vấn đề tháo gỡ trái phiếu. Không ai muốn dây vào trái phiếu đã đành, nhưng người có tiền muốn mua trái phiếu lúc này cũng không dễ. Thậm chí chính các ngân hàng lúc này dù có tiền thì cũng không dễ dàng vượt rào cản pháp lý để mua TP. Ví dụ với quy định: “Ngân hàng mua trái phiếu doanh nghiệp phải tuân thủ quy định như doanh nghiệp phát hành trái phiếu, không có nợ quá hạn trong vòng 12 tháng.” Như vậy để tự cấp vốn cho một doanh nghiệp đang khó khăn là không dễ. Ở góc độ NĐT cá nhân, nghị định 65 càng siết chặt quy định để mua TP riêng lẻ. Nó là rất tốt nhưng chưa phù hợp, bởi nếu bạn tìm hiểu quy trình phát hành TP ra công chúng bạn sẽ hiểu vấn đề. Và lí do vì sao DN thường chọn phát hành TP riêng lẻ.
Nhà đầu tư lớn
Kẹt tiền sửa sai
Với sự lỏng lẻo trong quản lý phát hành TP riêng lẻ, hàng chục nghìn tỷ đồng đã được huy động. Rất nhiều trong số đó sử dụng sai mục đích. Chúng cấu thành nên tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Tôi có 8 năm học sau đó giảng dạy ở Harvard về luật, nên xin mạn phép dùng một chút quan điểm cá nhân của mình ở đây để nói về việc áp dụng luật trong câu chuyện THM và VTP.
Trực quan hơn, hãy cùng bắt đầu với một ví dụ thực tế. Bạn là một đứa con ngoan, sau khi trình bày với bố bạn về tiềm năng của việc mua con xe chạy grab car. Bố bạn thấy cực kỳ “phủ lý” và đã quyết định cho bạn vay 500 triệu, lãi ưu đãi bố con 5%/năm để mua xe mà làm ăn. Nhưng bạn lại mang tiền đó đi đánh lô đề.
Giải thích tình huống: Bạn có lừa đảo không? Bạn chắc chắn là 1 thằng lừa đảo. Bạn nói tiền mua xe nhưng lại đem cờ bạc. Bạn có chiếm đoạt tài sản không? Đây mới là câu hỏi giá trị, khi thực sự bạn đã trúng lô và trả tiền cho bố khá đầy đủ.
Trước khi bị cơ quan CA bắt, chưa có DN nào bị vấn đề trong việc thanh toán như đã hứa hẹn. Trong ví dụ trên, bạn hoàn toàn không có mục đích chiếm đoạt tiền của bố mình, bạn chỉ sử dụng nó theo con đường khác.
Năm 2020, 2021 là 2 năm có “cầu” rất đẹp, bạn bị cám dỗ bởi con đường khác giàu nhanh hơn mà quên đi định hướng chạy grab car ban đầu. Chúng ta quá dễ dàng thấy các doanh nghiệp đổ xô chơi chứng (thậm chí là cá nhân chủ tịch chơi coin), mua BĐS thay vì sxkd. Chúng kiếm lợi tính bằng lần, kết quả là tiền bạn vay nói một đằng, nhưng bạn đã làm một nẻo.
Khi cầu đẹp (uptrend) kết thúc, kinh tế đi vào khó khăn cũng là lúc đánh bạc trở nên rủi ro. Bạn không thể nhấc chân ra kịp. Câu chuyện tài sản doanh nghiệp còn nhưng vẫn bị bắt cũng như bạn lúc này vậy, bạn có thể chưa lỗ 500 tr của bố bạn, bác bạn gửi. Nhưng nếu cứ để bạn tiếp tục, chắc chắn tất cả chỉ còn con số 0. Số người bị bạn rủ mượn tiền sẽ ngày một tăng. Do vậy kiểm soát bạn ngay lúc này là cần thiết.
Có người nói, cờ bạc không có lỗi. Cờ bạc thua mới là người có tội. Có lẽ đối với doanh nghiệp cũng nên nhìn nhận theo góc này. Người nào có thể hoàn gốc lẫn lời cho trái chủ, đôi khi vẫn có thể kỷ luật ở mức nhẹ nhàng. Ngược lại, đã đánh bạc còn đánh lỗ quả thật to tội, đáng xử lý kịch khung.
Mới chỉ có 2 doanh nghiệp bị bắt và xử lý vì tội danh trên, nhưng rất nhiều doanh nghiệp khác đã làm điều tương tự. Trong cuộc họp giữa BTC và doanh nghiệp vào cuối tháng 11, doanh nghiệp đã đề nghị cho phép bổ sung mục đích sử dụng vào trái phiếu đã huy động. Tất nhiên BTC đã từ chối điều này. Nó tương đương với việc bạn bổ sung điều khoản vay tiền đánh lô vào trong mục đích vay tiền trước kia của bạn vậy.
Các doanh nghiệp đã vội vã mua lại trái phiếu trước hạn. Nó như 1 hình thức để giúp họ xóa đi vấn đề sử dụng vốn sai mục đích huy động. Có doanh nghiệp vừa phát hành tháng trước tháng sau đã mua lại. Bạn biết khung hình phạt của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, nếu số tiền tính bằng nhiều tỷ chứ? Và bán mọi thứ để giải quyết vấn đề trái phiếu chính là lựa chọn lúc này. Để thanh khoản thành tiền không gì bằng cổ phiếu. Nó đã khiến các đại gia, các chủ doanh nghiệp phải bán rất mạnh cổ phiếu để xoay tiền.
Bỏ của chạy lấy người
Nguyên nhân thứ 2 là có một làn sóng tẩu tán tài sản sau sự kiện VTP. Đối mặt với nguy cơ bị đi tù, bị tịch thu, kê biên tài sản thì dù có bán 1/3 giá thực vẫn là giá tốt. Rất nhiều doanh nghiệp làm ăn có những mảng xám, bạn đã thấy những vụ trọng án gần đây đều có sự tham gia của các quan chức. Bắt chủ tịch FLC Trịnh Văn Quyết, rồi tới chủ tịch Tân Hoàng Minh, Sau đó là chủ tịch Vạn Thịnh Phát. Lúc này giới tài phiệt sân sau mới thực sự tin rằng: Không có vùng cấm. Sự sợ hãi đã xuất hiện, nó tạo ra một làn sóng bán tháo nữa.
Những nguyên nhân bề nổi tác động tới cả tâm lý từ người nghèo tới đại gia. Còn hai nguyên nhân ẩn sâu như trên tác động chính tới những cá mập. Nó khiến thị trường sụp đổ rất nhanh dù kết quả kinh doanh vẫn còn ở mức chấp nhận được.
Bạn phải hiểu rằng, giá là hệ quả của quan hệ cung cầu. Tức là nguồn cung tăng quá nhanh, nhưng cầu thì không đáng kể. Chưa kể tới câu chuyện hiệu ứng domino: Giá giảm, tài sản thế chấp để xoay tiền của các chủ doanh nghiệp giảm. Bị bán giải chấp, áp lực bán làm giá giảm, giá giảm lại làm người khác tới ngưỡng bán giải chấp. Mà giờ này, không thể xoay nổi tiền để mua vào hay chống giải chấp. Cá con không bắt đáy, cá mập đang lao đao thử hỏi sao thị trường có thể tăng mạnh?
Tình hình thực tại
Định hướng chính sách
Điểm qua một loạt thông tin tiêu cực và u ám, chúng ta trở về với thực tại. BTC và CP đã nhanh chóng nhận ra vấn đề cần giải quyết. Chúng bao gồm:
- Đảm bảo hệ thống tài chính ổn định
- Củng cố lại niềm tin nhà đầu tư
- Hỗ trợ các doanh nghiệp tốt vượt khó do hậu quả của chuỗi chính sách trước đó
- Tạo giải pháp cho các doanh nghiệp: Lầm nhưng chưa lỡ.
- Tạo ra thị trường trong sạch, lành mạnh và phát triển
Về mặt nhận thức và định hướng, chúng hoàn toàn đúng. Niềm tin, dòng tiền được nhấn mạnh rất nhiều trong định hướng. Tuy vậy từ mục tiêu tới thực hành, và kết quả là một con đường rất xa. Chúng ta mới chỉ có vài giải pháp nhỏ giọt. Cũng xuất hiện những ý tưởng học theo cách xử lý của phía TQ trong câu chuyện TP. Đổi nhà cửa, BĐS của công ty ưu đãi cho trái chủ thay vì tìm người mua, rồi trả tiền cho trái chủ.
Áp dụng và thực hành chính sách
Vấn đề đã xảy ra, lúc này sự khéo léo trong gỡ rối thì các mục tiêu sẽ sớm đạt. Nút thắt lúc này vẫn ở nhà nước, bởi niềm tin ở các doanh nghiệp đã về con số 0. Dù là giải pháp, đề xuất, sáng kiến như thế nào vẫn cần một sự tham gia từ phía nhà nước như một sự “đảm bảo”. Có những trái chủ muốn mua BDS chiết khấu 50%, nhưng họ lại băn khoăn rồi sau đó có đủ thủ tục pháp lý để hoàn thành sổ đỏ hay không? Hay thậm chí người có tiền mặt, muốn mua BĐS giá chiết khấu, nhưng họ lại lo sợ. Và dòng tiền cứ thế mà ách tắc.
Những chuyện thảm họa hơn về mặt chính sách đã dừng lại. Gần như bạn sẽ chỉ thấy những giải pháp được đề xuất, được thực thi được đưa liên tục trong thời gian tới. Đây là những tin tức vô cùng tích cực cho thị trường. Thước đo tâm lý có thể xếp như sau:
Sợ hãi cực độ – Sợ hãi – Lo lắng – Bình thường – Hơi kỳ vọng – Kỳ vọng cao – Quá hưng phấn
Và điều này sẽ tạo nên sự thay đổi các chỉ số kỳ vọng của thị trường, hay phản ánh vào giá. Chúng ta đang ở giai đoạn sợ hãi cực độ, nếu điều hành chính sách đủ tốt, giá sẽ trở về vùng tâm lý bình thường. Cũng khá cao so với mức hiện tại. Nhưng có lẽ điều này chưa xả ra được ngay, bởi vẫn còn đó nguy cơ suy thoái toàn cầu. Vấn đề giảm cầu, thất nghiệp, không có đơn hàng XK.
Như vậy tâm lý sẽ sớm dứt bỏ những lo lắng về về chính sách, trái phiếu, bắt bớ các doanh nghiệp. Nhưng rồi chúng không thể nào thoát được tâm lý lo ngại từ diễn biến kinh tế vĩ mô toàn cầu và trong nước. Nhưng so với tâm lý sợ hãi cực độ thì tâm lý lo lắng một chút là cần thiết, bởi rõ ràng mọi thứ đang chưa quá tươi đẹp để lạc quan.
Về dự báo kinh tế vĩ mô toàn cầu và chính sách của Fed giai đoạn tới, chúng rất dài và nhiều dữ liệu, xin được dành để viết ở một bài riêng.
Dự báo diễn biến trung hạn
H.P hạ một chút mục tiêu của đợt hồi phục này (do mức đáy tạo ra thấp hơn nhiều), lên mức 1100 với xác suất đạt rất cao. Mức khả thi là vùng 1150. Đây là vùng phục hồi sẽ xảy ra, khi niềm tin đi vào ổn định. Việc phục hồi xa hơn nữa, không phải việc của chỉ số niềm tin mà là việc của kinh tế thế giới. Và đó lại là thứ chưa dự đoán được bây giờ.
H.P duy trì quan điểm rằng đợt phục hồi này sẽ xảy ra, nó không nhanh nhưng cũng không quá lâu. Đừng sợ hãi, bởi đây là CK. Thường nó còn vượt qua kỳ vọng của bạn đấy.
Hoài Phong
