Trong báo cáo gần đây, IPAAM đã chia sẻ câu chuyện “Hiệu ứng Dunnging & Kruger trong đầu tư” với bài học hữu ích trong quá trình đầu tư chứng khoán. Và dưới đây là trích dẫn bài viết:
Chắc hẳn bạn đã từng nghe “Khi bà bán trà đá cũng tư vấn mua cổ phiếu, cũng là lúc cận kề của sự đổ vỡ”. Dù nghe qua đây chỉ là tín hiệu mang tính chất kinh nghiệm, nhưng thực tế thì điều này cũng ngầm thể hiện tâm lý thị trường đang ở mức hưng phấn rất cao, hàm chứa nhiều rủi ro. Hiệu ứng Dunning & Kruger mô tả về mối tương quan giữa sự hiểu biết của một người về một lĩnh vực mà mức độ tự tin của họ trong lĩnh vực đó, phần nào cũng cắt nghĩa được một phần quá trình “hưng phấn” trong thời gian đầu tham gia vào thị trường trường của các nhà đầu tư mới.
Dunning & Kruger mô tả quá trình này diễn ra theo 4 giai đoạn:
Giai đoạn Peak of Mt. Stupid – Đỉnh cao của sự khờ dại: Khi chưa biết gì về lĩnh vực nào đó thì mức độ tự tin của một người sẽ bằng 0. Điều thú vị là khi bắt đầu tìm hiểu những bước đầu tiên và sớm gặt hái được thành công ban đầu thì ngay lập tức mức độ tự tin sẽ tăng nhanh chóng, đương nhiên là sẽ vượt quá năng lực và kiến thức thực sự đã thu nhận được. Họ rất tự tin về những lời phát biểu của mình, thậm chí bắt đầu chỉ dạy và mạnh dạn rủ rê người khác.
Giai đoạn Valley of Despair – Thung lũng của sự thất vọng: Khi bắt đầu đào sâu nghiên cứu hoặc bị tác động bởi những thất bại lớn ngay lần đầu tiên thì sự tự tin ngay lập tức bị rớt xuống gần như bằng không. Khi đang ở đỉnh cao của sự tự tin, tỉ trọng giải ngân vòng quay giao dịch, thậm chí là cả sử dụng đòn bẩy trở nên cao trào thì sự điều chỉnh của thị trường sẽ nhanh chóng xóa sạch công sức và những thành công trước đó, điều này khiến nhà đầu tư mới đảo chiều về tâm lý và bi quan, tiêu cực, cũng như nghi ngờ những kiến thức tích lũy và kinh nghiệm trước đó của bản thân.
Giai đoạn Slope of Enlightment – Con dốc của sự khai sáng: Đi sâu nghiên cứu và tìm hiểu một cách nghiêm túc và có hệ thống thì mỗi ngày sự hiểu biết của họ sẽ tăng – song song đó chính là sự tự tin của họ dần tăng lên trở lại.
Giai đoạn Plateau of Sustainability – Cao nguyên của sự bền vững: Việc tăng dần dần sẽ cần nhiều thời gian tích lũy, tốc độ chậm hơn nhiều so với giai đoạn Peak of Mt. Stupid. Tuy nhiên, là những sự gia tăng bền vững và đến từ kiến thức, kinh nghiệm thực tế. Nhà đầu tư trên thị trường sẽ dần trở thành chuyên gia và sự tự tin có được phản ánh đúng với năng lực và trải nghiệm của bản thân, duy trì về mức ổn định nào đó.
Theo Dunning & Kruger, điều bất ngờ là ngay cả khi sự tự tin này tăng lên dần cũng khó lòng đạt đến “vùng đỉnh” trước đó tại giai đoạn đầu. Giải thích cho hiện tượng này trong đầu tư, nhà đầu tư có kinh nghiệm thường hiểu rõ câu chuyện cơ hội và rủi ro luôn song hành trong thị trường, Sự tự tin luôn đi kèm với những cẩn trọng cần thiết. Trong khi đó, những nhà đầu tư mới, những thành công đến sớm thường che mắt hướng rủi ro, chỉ có cơ hội, “món hời” và sự hưng phấn luôn thể hiện, tạo điều kiện cho sự tự tin – hưng phấn lên cực điểm.
Trong đầu tư chứng khoán, có câu nói được mọi người hay nhắc đến: “When your taxi driver is telling you to buy stock, you know it’s time to sell” – Tạm dịch: “Khi người tài xế taxi khuyên bạn nên đầu tư vào chứng khoán, bạn biết đó là thời điểm nên bán”.
Cũng như xu hướng đầu tư tiền điện tử, năm 2021 cũng có một câu tương tự: “When the housewives become a crypto expert, it’s time to run” – Tạm dịch: “Khi các bà nội trợ cũng bắt đầu trở thành chuyên gia về crypto, bạn biết đó là lúc nên tháo chạy”.
(Lưu ý là các ví dụ trên không có ý xúc phạm những người lái taxi hay những nhà nội trợ, người ta chỉ mượn hình ảnh đó để chỉ những người đang trong Peak of Mt. Stupid – Những người không chuyên nhưng có mức độ tin tưởng rất cao trong đầu tư).
Từ góc nhìn của Dunning & Kruger cho thấy, có một thực tế quen thuộc là nhà đầu tư mới thường nhanh chóng hưng phấn khi bắt đầu tham gia, nhất là trong giai đoạn tăng trưởng nhanh của thị trường chứng khoán như 2 năm trở lại đây. Tuy nhiên, khi đã trải qua những tổn thương đầu tiên thì trải nghiệm và kiến thức đầu tư sẽ dần tạo ra vùng tự tin mới ổn định và hữu ích hơn cho một chặng đường đầu tư dài hạn.
